Uprawa pochodzącego z lasów Ameryki Południowej kakaowca właściwego (Theobroma cacao), rozprzestrzeniła się w wielu rejonach świata, a kakaowiec należy dziś do ścisłej czołówki najważniejszych roślin dla człowieka. Bill Laws opisał go w książce pt.: „50 roślin, które zmieniły bieg historii” (Alma-Press 2016), a Karol Linneusz nazwał kakao „pokarmem bogów”. Powtórzył zresztą tym samym określenie istniejące już za czasów Majów i Azteków, którzy sporządzali z kakaowca kakao ceremonialne, pite na dworach najbardziej wpływowych spośród nich. W dzisiejszych czasach uprawa kakao jest powszechna na całym świecie, choć największe znaczenie ma dla krajów afrykańskich.Dowiedz się więcej o właściwościach kakao.
Uprawa kakao w liczbach
Jak podaje Statista, 70% kakao, które trafia na globalny rynek, pochodzi z czterech krajów Afryki Zachodniej, tj. z Wybrzeża Kości Słoniowej, Ghany, Nigerii i Kamerunu [1]. Hegemonami kakao są jednak dwa pierwsze z tych krajów – odpowiadają one w sumie za ponad 50% produkcji. Co ciekawe, kakao w Ghanie (wcześniej znanej pod nazwą Złote Wybrzeże) ratowało i wciąż ratuje ludzkie życia. Po uzyskaniu niepodległości w 1957 roku, 80% mieszkańców żyło z rolnictwa, zajmując się głównie uprawą właśnie kakaowców [2]. Do dziś plantacje kakao stanowią prawdziwy skarb Ghany. Co się zaś tyczy Wybrzeża Kości Słoniowej, “tradycję” uprawy narzucili tam w czasach kolonialnych Francuzi i obecnie kraj ten jest największym na świecie producentem kakao.
Do producentów o nieco mniejszym znaczeniu zalicza się Indonezję, Brazylię, Peru i Ekwador. Większość plantacji znajduje się na małych farmach o polu powierzchni do pięciu hektarów. Zaledwie 5% plonów pozyskiwanych jest z dużych plantacji (powyżej 40ha). Ma to swoje zalety – kakaowiec daje bowiem pracę milionom (ok. 40-50 mln.) rolników!
Surowe kakao „rosnące” na drzewach
Kakaowiec to drzewo, które bez ingerencji człowieka osiąga wysokość kilkunastu metrów. Na plantacjach przycina się go jednak do wysokości około 3-5 metrów, aby ułatwić zabiegi pielęgnacyjne i zbiory. Drzewo rodzi podłużne owoce, które kształtem przypominają piłki używane w futbolu amerykańskim. Początkowo są one zielone, ale wraz z dojrzewaniem żółkną (lub stają się bordowe). W każdym z nich znajduje się od 20 do 30 ziaren zanurzonych w słodkim miąższu. Owoce kakaowców różnej odmiany różnią się od siebie barwą i rozmiarem. Cechą wspólną jest jednak twarda skórka i biały miąższ w środku. Choć kakaowiec owocuje przez cały rok, jego uprawa jest wymagająca i mało efektywna.
Owoce kakao Trinitario
Zgniły owoc kakao
Z jednego drzewa w ciągu roku zbiera się zaledwie około pół kilograma ziaren. W rezultacie z hektara plantacji uzyskuje się rocznie tylko tonę kakao. Zbiór jest ręczny – owoce kakaowca ścina się meczetami lub strąca kijami, uważając, by nie uszkodzić drzewa. Kakaowiec jest bowiem kruchy i ma płytki system korzeniowy. Wchodzenie po gałęziach na wyższe partie korony jest dla niego zbyt ryzykowne, dlatego pracownikom plantacji pozostaje korzystanie z długich tyczek i podnośników. Określenie, które owoce są dojrzałe, wymaga od rolnika dużego doświadczenia. Pomimo całorocznego plonowania owoce na ogół są zbierane sezonowo, zwykle dwa razy do roku. Po zbiorze następuje fermentacja pulpy, wyłuskiwanie ziaren kakaowca, fermentacja wtórna, suszenie, prażenie i – wreszcie – mielenie.
Dowiedz się więcej o surowym kakao
Jak uprawia się kakaowce?
Uprawa kakaowca jest trudna i czasochłonna. Aby założyć plantację należy wysiać ziarna – zebrane bezpośrednio z owoców lub takie, które jeszcze nie zdążyły wyschnąć (lub które zostały zostały zabezpieczone przed wyschnięciem). Gatunek szybko traci siłę kiełkowania. Nasiona często sieje się w ochronnych koszyczkach lub w szkółkach, gdzie są chronione przed słońcem i wiatrem. Sadzonki rosną jednak na tyle szybko, że już po kilku miesiącach są gotowe do posadzenia w swoim stałym miejscu. Przy dobrych warunkach i regularnym podcinaniu, kakaowiec owocuje w piątym roku od posadzenia. Nie wiadomo jak długa jest żywotność drzewa (trafiają się pojedyncze, nawet dwustuletnie kakaowce), natomiast jego ekonomiczną przydatność szacuje się na 25 lat [3].
Plantacja kakao CCN-51
Światło
Kakaowiec lubi dużą ilość rozproszonego światła. Bezpośrednie światło szkodzi mu – zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. W kolejnych etapach wzrostu drzewo zaczyna sobie radzić z mocnym naświetleniem, o ile podłoże jest zasobne w składniki pokarmowe i regularnie nawadniane. Konieczna jest także ochrona przed wiatrem. Dlatego kakaowce są sadzone w cieniu takich drzew jak bananowiec, kauczukowiec czy kokos.
Wilgotność
Drzewo potrzebuje wysokiej wilgotności zarówno powietrza, jak i podłoża – i to przez cały sezon! Optymalny rozkład opadów wynosi 1250–3000 mm rocznie, przy czym opady muszą pojawiać się regularnie, a okresy suszy nie mogą być dłuższe niż 3 miesiące. To jeden z głównych problemów, z jakimi mierzą się plantatorzy.
Temperatura
Minimalna temperatura uprawy wynosi 18°C, maksymalna 32°C. Tylko w takich warunkach kakaowiec może się prawidłowo rozwijać. Jeśli temperatura przez kilka dni utrzymuje się na poziomie poniżej 10°C, ma to znaczący, negatywny wpływ na ilość i jakość plonów. Przy 4°C dochodzi do przemarznięcia drzewa.
Podłoże
Kakao jest uprawiane na różnych typach gleby, ale wskazane jest, by podłoże miało wysoką zdolność do zatrzymywania wilgoci. Musi być ono również żyzne przynajmniej do głębokości 1m. Prawidłowy zakres pH gleby to 4,5-7,0 (optymalnie: 6,5) [4].
Uprawa kakaowców wymaga spełnienia wielu wyśrubowanych warunków, a w dodatku w dużej mierze zależy od kaprysów pogody. Gdy zbiory udają się, ziarna po obróbce trafiają do krajów na całym świecie. A wtedy my możemy cieszyć się kolejnym kubkiem gorącego, ceremonialnego kakao.