Świat mitologii rdzennych ludów Ameryki Południowej zawiera wiele fascynujących historii na temat otaczającej nas rzeczywistości. Quetzalcoatl znany też jako Kukulkan czy Pierzasty Wąż może nam opowiedzieć jedną z nich.
Ludzie od zawsze tłumaczyli sobie niezrozumiałe dla nich zjawiska. Istnieniem nadprzyrodzonych sił kierujących losem świata. Warto zwrócić uwagę jak zastana rzeczywistość wpływa na kształt i wizerunek bogów w rozmaitych kulturach. Bogowie ludów północnych byli bardziej samolubni, złośliwi i gnuśni. Natomiast ludy południowe. Żyjące w środowisku obfitującym w żyzne ziemie i liczny bogactwa naturalne. Wierzyli w bóstwa pomocne i sprzyjające życiu. Nie inaczej jest w przypadku Bogów indiańskich.
Pierzasty kamienny wąż w świątyni-Quetzalcoatl’a w Teotihuacan w Meksyk
Ameryka południowa jest bujnym i różnorodnym środowiskiem. Widać jej odbicie w kulturze i wierzeniach rdzennych mieszkańców. Mitologia Indian jest obfita w rozmaite bóstwa i mistyczne stworzenia. Sam świat jak mawiają legendy został stworzony przez wielu bogów.
Jednym ze stworzycieli świata było mezoamerykańskie bóstwo, którego nazwa pochodzi z języka nahuatl i oznacza „upierzonego węża”. W zależności od regionu posiadał różne imiona i przydomki. W kulturze Azteków znany był, jako Quetzalcoatl, Gucumatz, Votan, Ehecatl, jako bóg wiatru lub Tlahuizcalpantecuhtli, jako reprezentant gwiazdy porannej. W kulturze Majów znany był, jako Kukulcan. Quetzalcoatl zasiadał w panteonie azteckich bogów, obok Tlaloc, Tezcatlipoca i Huitzilopochtli. Był uważany za boga wiatru, nieba, ziemi, wody, płodności , świtu, kupców, sztuki, rzemiosła oraz wiedzy. Był także patronem kapłaństwa Azteków. O wielkim znaczeniu tego Boga świadczy między innymi piramida położona w starożytnym mieście Teotihuacán w Meksyku. Jest trzecią, co do wielkości budowlą oraz jedną z najstarszych w Mezoameryce.[1] Quetzalcoatl – Kodeks Telleriano-Remensis
Nie wiadomo dokładnie, kiedy i który lud stworzył kult Pierzastego węża. Wynika to z ówczesnej kultury, która tworząc własne państwa na bazie poprzednich. Zacierała o nich pamięć a ich osiągnięcia przedstawiała, jako własne. Wiadomo natomiast, że cywilizacja Olmeków pierwsza cywilizacja Mezoameryki, której początki są datowane na 1500 p.n.e. Czciła wizerunek pierzastego smoka, który był bóstwem ziemi, rolnictwa, płodności i ognia. Olmecki smok był prawdopodobnie protoplastą azteckiego boga Quetzalcoatla.
Mit o powstaniu świata
To właśnie w Teotihuacán w Meksyku według wierzeń. Po wygaśnięciu czwartego słońca, które zwiastowało koniec świata. Bogowie spotkali się, aby debatować, który z nich powinien stać się piątym słońcem. Tym samym przedłużając żywot świata. Tecuciztecatl, wyniosły i dumny bóg, zadeklarował złożenie się w ofierze. Jednak pozostali bogowie faworyzowali Nanahuatzina, najmniejszego i najskromniejszego spośród nich. Bogowie rozpalili wielki ogień. W ostatniej sekundzie Tecuciztecatl odmówił wskoczenia w ogień, pokonał go strach przed bólem. Zamiast niego wskoczył Nanahuatzin. Zawstydzony ofiarą Nanahuatzina, Tecuciztecatl podążył za nim. Dwa słońca wzeszły na niebie, jednak razem były zbyt jasne. Bogowie rzucili królika w Tecuciztecatla, aby przyciemnić jego światło. W ten sposób powstał księżyc.[2] Jedna z legend mówi, że Quetzalcoatl udał się do podziemnego świata Mictlan i stworzył obecny świat piątego słońca z kości poprzednich ras używając przy tym własnej krwi.
Wpływ kolonizacji na mitologię
Quetzalcoatl pojawił się przybierając formę białego brodatego mężczyzny. Według przekazywanych z ust do ust legend podarował on ludziom kalendarz oznaczający dni piątego słońca. Stworzył astronomię i matematykę. Nauczył ludzi uprawiać kukurydzę oraz bawełnę. Warto zwrócić uwagę na pewne podobieństwa w historii stworzenia świata do religii chrześcijańskiej. Poza wizerunkiem białego brodatego mężczyzny przypominającego Jezusa. Quetzalcoatl również został urodzony przez dziewicę. Jednak w tym przypadku była ona boginią. W roku 999 Quetzalcoatl opuścił Indian zastawiając im przepowiednie. Pierzasty wąż przepowiedział nadejście białych zdobywców zza oceanu, którzy obalą indiańskich bogów zastępując ich swoim, bliżej nieokreślonym bóstwem. Zapowiedział też swoje ponowne nadejście w roku trzciny, wypadającym co 52 lata. Nieco ponad 500 lat później w 1519 roku podczas roku trzciny. W miejscu, w którym Quetzalcoatl przepowiedział swe ponowne nadejście. Pojawił się statek. Do Ameryki przybyli hiszpańscy konkwistadorzy pod przywództwem Hernána Cortésa [3]. Przepowiednia spełniła się w przewrotny sposób. Od XVI wieku uważano, że cesarz Azteków Montezuma II początkowo uważał lądowanie Hernána Cortésa. Za powrót Quetzalcoatla. Pogląd ten został zakwestionowany przez historyków, którzy twierdzą, że nie znaleziono w żadnym dokumencie, który powstał niezależnie od hiszpańskich wpływów. Powiązania między Quetzalcoatlem a Cortésem.[4] Mimo to owa przepowiednia mogła być powodem nadmiernego zaufania w stosunku do najeźdźców i ich łatwego wejścia w głąb lądu.
Kukulkan w Uxmal w Meksyku
Dobry bóg, złych wyznawców
Dokładne znaczenie i cechy Quetzalcoatla różnią się nieco w zależności od cywilizacji i na przestrzeni dziejów. Istnieje kilka opowieści o narodzinach Quetzalcoatla. W jednym z mitów Quetzalcoatl zrodził się z dziewicy imieniem Chimalman, którą bóg Onteol odwiedził we śnie. Inna historia opowiada o tym, że Chimalman została trafiona w łono strzałą wystrzeloną przez Mixcoatla azteckiego boga gwiazd. Dziewięć miesięcy później urodziła dziecko, które nazwała imieniem Quetzalcoatl. Trzecia historia opowiada, o narodzinach Quetzalcoatla przez boginię Coatlicue, matkę czterystu dzieci, które utworzyły gwiazdy Drogi Mlecznej. Według innej wersji mitu, Quetzalcoatl jest jednym z czterech synów Ometecuhtli i Omecihuatl, czterech Tezcatlipocas, z których każdy przewodzi jednemu z czterech głównych kierunków[5]. Quetzalcoatl był często uważany za boga gwiazdy porannej, a jego brat bliźniak Xolotl był uważany za gwiazdę wieczorną (Wenus). Jako gwiazda poranna był znany pod tytułem Tlahuizcalpantecuhtli, co oznacza „pan gwiazdy świtu”. Quetzalcoatl był także patronem kapłanów i tytułem bliźniaczych arcykapłanów Azteków. Pierzasty wąż stworzył świat pełen pokoju i harmonii, dzięki czemu cieszył się szacunkiem i uznaniem. Niektóre legendy opisują go, jako przeciwnego składania ofiar z ludzi. Z czasem jego intencje zostały wypaczone i mimo jawnego sprzeciwu w swych naukach. Ofiary z ludzi były składane również na jego ołtarzach. Quetzalcoatl rządził podczas jednej z pięciu er stworzenia. Podczas której wraz z małżonką powołali do życia ostatnią znaną nam rasę ludzkości. Następnie nauczyli ją pozyskiwać pożywienie, rozpalać ogień i składać ofiary bogom.
Cenne dary dla ludzkości
Jednym z cennych darów otrzymanych od boga wiatru była kukurydza. Święty pokarm stanowiący podstawę diety ludów Mezoameryki. Co ciekawe kukurydza w formie mąki była używana, jako składnik napojów. Mieszana z kakao, które również jest darem od pierzastego węża, papryką chili i innymi przyprawami. Tworzyła podstawowy trunek używany codziennie przez Indian. Quetzalcoatl uważany był za założyciela i patrona licznych dynastii rządzących w całej Mezoameryce.[3] Przyjął także ludzką postać Topiltzina Quetzalcoatla, który rządził Tollanem, królestwem Tolteków wyidealizowanym w mitologii Azteków. Quetzalcoatl nie umarł wraz z podbojem kontynentu. Żyje we współczesnej myśli indyjskiej i odegrał rolę w kształtowaniu się współczesnej kultury meksykańskiej. Zawędrował również w głąb współczesnych kultów. Niektórzy mormoni wierzą, że Quetzalcoatl był w rzeczywistości Jezusem Chrystusem. Według Księgi Mormona, Jezus po swoim zmartwychwstaniu odwiedził kontynent amerykański. Uczony „Świętych w Dniach Ostatnich” Brant Gardner, zauważył, że podczas hiszpańskiego podboju rdzenni Amerykanie i współczujący im księża katoliccy odczuwali presję, by powiązać wierzenia rdzennych Amerykanów z chrześcijaństwem, przez co rdzenni Amerykanie wydawali się bardziej ludzcy i mniej dzicy[6]. Różne teorie na temat Quetzalcoatla krążą wśród wyznawców ruchu New Age, zwłaszcza od czasu publikacji książki Tony’ego Shearera Lord of the dawn: Quetzalcoatl and the Tree of Life z 1971 r.
Czy Pierzasty Wąż naprawdę stworzył świat? Czy nasza wiedza na temat jego kultu wypaczyła się na przestrzeni wieków? Na niektóre pytania nigdy nie znajdziemy odpowiedzi. Na inne znajdziemy odpowiedzi z pomocą nauki oraz ciężkiej pracy badaczy i antropologów.